سیستم های اعلام حریق
سیستم اعلام حریق ساختمان به مجموعه‌ای از تجهیزات و دستگاه‌ها گفته میشود که وظیفه آن‌ها تشخیص و اطلاع‌رسانی وقوع حریق در یک محیط است. با توجه به اهمیت روزافزون ایمنی، استفاده از این سیستم‌ها دیگر یک انتخاب نیست، بلکه به‌عنوان یک الزام قانونی برای اغلب ساختمان‌ها با کاربری‌های مختلف شناخته میشود. در ادامه این مطلب از گنجینه پاوان، به معرفی و بررسی کامل سیستم‌های اعلام حریق می‌پردازیم.
معرفی سیستم اعلام حریق
سیستم اعلام حریق یا Fire alarm system ترکیبی از انواع تجهیزات و دستگاه‌هاست که به جهت شناسایی حریق و نشانه‌های آن مانند دود و حرارت و همچنین اطلاع‌رسانی خطر به وجود آمده، طراحی شده است. نقش این سیستم به عنوان خط اول دفاعی، همیشه حساس‌تر در نظر گرفته میشود؛ زیرا فعال شدن بسیاری از سیستم‌های ایمنی دیگر، وابسته به عملکرد درست و به‌موقع سیستم اعلام حریق است.
یکی از مسائلی که همواره درباره آن اختلاف نظر وجود دارد، بحث نامگذاری سیستم اعلام حریق است. برخی به آن اعلام حریق و برخی اعلان حریق می‌گویند؛ اما کدام درست‌تر است؟ ما این موضوع را در مقاله اعلام حریق یا اعلان حریق کامل بررسی کردیم.
تاریخچه سیستم اعلام حریق
نخستین روش‌های مقابله با آتش بسیار ابتدایی بودند؛ در روم باستان گروهی از مردان با سطل آب در اقصی نقاط شهر گشت می‌زدند تا در صورت بروز آتش سوزی آن را سریع خاموش کنند. با آغاز انقلاب صنعتی و افزایش ساخت‌وساز در شهرها، آتش‌سوزی‌ها گسترده‌تر شدند و نیاز به روشی سریع‌تر و قابل‌اعتمادتر برای اطلاع‌رسانی احساس شد. نخستین نمونه‌های الکتریکی اعلام حریق در نیمه دوم قرن نوزدهم پدید آمدند و در سال ۱۸۶۶ «فرانسیس رابینز آپتون» توانست اولین دتکتور دود الکتریکی را طراحی کند. این اختراع نقطه عطفی در تحول سیستم‌های ایمنی محسوب می‌شد.
در ادامه و طی اوایل قرن بیستم، دتکتورهای حرارتی و دودی ساده بر پایه جریان الکتریکی توسعه یافتند و در ساختمان‌های عمومی و صنعتی مورد استفاده قرار گرفتند. در دهه ۱۹۶۰ نسل جدیدی از سیستم‌ها تحت عنوان آدرس‌پذیر معرفی شد که می‌توانست محل دقیق وقوع حریق را در میان صدها نقطه شناسایی کند. از آن زمان تاکنون این سیستم‌ها همگام با پیشرفت تکنولوژی تکامل یافتند؛ به‌طوری که امروزه علاوه بر سرعت و دقت بالا، به امکاناتی مانند حسگرهای ترکیبی، پردازش هوشمند داده‌ها و قابلیت اتصال مستقیم به سیستم‌های مدیریت ساختمان (BMS) مجهز هستند.
تجهیزات سیستم اعلام حریق
سیستم‌های کشف از اجزا و تجهیزات مختلفی تشکیل میشود. اصلی‌ترین اجزای سیستم اعلام حریق شامل موارد زیر است:
کنترل پنل: این دستگاه، نقش فرماندهی سیستم را برعهده دارد و به عنوان دستگاه مرکزی یا پنل مرکزی هم شناخته میشود. کنترل پنل اعلام حریق با دریافت سیگنال‌های ورودی از دتکتورها، از وضعیت محیط مطلع شده و سپس با ارسال سیگنال‌های خروجی، دستورات لازم را برای تجهیزات هشداردهنده حریق ارسال می‌کند.
دتکتور: دتکتور اعلام حریق که با نام‌های آشکارساز، سنسور حریق یا حسگر حریق هم شناخته میشود، وظیفه رصد و تشخیص علائم آتش سوزی را برعهده دارد. با توجه به نوع سنسور انواع مختلفی از دتکتورها شامل دتکتور دود، حرارتی، شعله، گاز و… وجود دارند.
شستی اعلام حریق: این دستگاه‌ها، دکمه‌هایی هستند که به صورت دستی سیستم را فعال می‌کنند. یعنی قبل از اینکه دتکتورها علائم حریق را تشخیص دهند، با استفاده از شستی اعلام حریق می‌توان هشدارها را فعال کرد. شما می‌توانید شستی‌های اعلام حریق در نزدیکی ورودی‌ها یا در راهروها ببینید.
تجهیزات هشداردهنده: بخش اطلاع‌رسانی سیستم اعلام حریق، بر عهده تجهیزات هشداردهنده مانند آژیر، فلاشر، آژیر و فلاشر، زنگ اعلام حریق و… است. این تجهیزات از طریق هشدارهای نوری و صوتی به افراد در درباره خطر پیش آمده هشدار می‌دهند.
تجهیزات ارتباطی: در ساختمان‌های خیلی بزرگ یا کارخانه‌ها، برای افزایش سطح ایمنی از دستگاه‌های ارتباطی مثل تلفن کننده اعلام حریق استفاده میشود. این دستگاه‌ها شماره مسئولین یا یکی از مرکز آتش‌نشانی را ذخیره داشته و در صورت بروز مشکل با آن‌ها تماس می‌گیرند.
باتری‌ها و منابع تغذیه: سیستم‌های اعلان حریق دارای باتری پشتیبان هستند تا حتی اگر حتی برق کل ساختمان هم قطع شد، سیستم بدون مشکل به کار خود ادامه دهد. منبع تغذیه نیز برای تأمین برق اجزای سیستم مورد نیاز است.
انواع سیستم اعلام حریق ساختمان کدام است؟
سیستم‌های اعلان حریق از جنبه‌های مختلفی مانند روش فعال سازی، نوع کاربری یا قابلیت‌های پوشش‌دهی و… به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. از نظر شیوه فعال سازی به صورت زیر است.
سیستم اعلام حریق دستی
سیستم اعلام حریق دستی ساده‌ترین سیستم هشدار بوده که در آن افراد با فشردن شستی‌های مخصوص، وقوع آتش‌سوزی را به کنترل پنل اعلام می‌کنند تا آژیر و فلاشرها فعال شوند. به دلیل اینکه این دستگاه وابسته به حضور افراد است، باید فقط همراه با سیستم‌های خودکار نصب شوند.
سیستم تشخیص حریق اتومات یا خودکار
سیستم اعلام حریق خودکار به‌وسیله تشخیص حریق توسط دتکتورها فعال شده و نیازی به کمک افراد برای هشدار حریق ندارد. این سیستم‌ها در دو نوع اصلی به کار می‌روند:
- سیستم تشخیص حریق خودکار موضعی: در این سیستم خود دتکتورها دارای آژیر داخلی هستند و سیستم مرکزی کنترل ندارند؛ یعنی هم تشخیص می‌دهند و هم هشدار.
- سیستم اعلام حریق خودکار مرکزی: این سیستم‌ها دارای کنترل پنل هستند؛ بنابراین پنل سیگنال‌ها را از دتکتورها دریافت کرده و به سایر تجهیزات دستور می‌دهد.
انواع سیستم کشف و اعلام حریق خودکار مرکزی
سیستم‌های تشخیص حریق خودکار مرکزی، بر اساس روش عملکرد و سطح هوشمندی به چهار گروه اصلی تقسیم می‌شوند که در ادامه توضیح خواهیم داد.
سیستم های اعلام حریق متعارف (Conventional)
در سیستم اعلام حریق متعارف ساختمان را به مناطق یا زون‌هایی تقسیم می‌کنند که هر زون توسط یک مدار جداگانه نظارت میشود. هنگامی که آتش سوزی اتفاق می‌افتد، کنترل پنل زون خاصی را که در آن آتش سوزی در حال وقوع است را نشان می‌دهد اما آدرس دقیقی از محل حادثه در دسترس نیست.
سیستم های اعلام حریق آدرس پذیر (Addressable)
در سیستم اعلام حریق آدرس پذیر برخلاف نوع متعارفی، هر یک از تجهیزات آدرس منحصر به‌فرد (IP) خود را دارند و هنگامی که فعال می‌شوند، کنترل پنل محل دقیق دستگاهی که فعال شده را نشان می‌دهد.
سیستم اعلام حریق هوشمند (Intelligent)
سیستم اعلام حریق هوشمند، نسل پیشرفته سیستم‌های آدرس‌پذیر بوده که علاوه بر آدرس‌دهی، قابلیت تحلیل داده‌ها و تشخیص شرایط محیطی را نیز دارد. این سیستم می‌تواند بین دود ناشی از آتش و ذرات بی‌ضرر مثل بخار یا گردوغبار تفاوت قائل شود و هشدارهای کاذب را به حداقل برساند.
سیستم های اعلام حریق بی سیم (Wireless)
مشخصا این سیستم برای نصب و راه‌اندازی، نیازی به سیم‌کشی ندارد؛ بنابراین از آن برای مکان‌هایی استفاده می‌کنند که امکان سیم‌کشی فیزیکی فراهم نیست. تجهیزات سیستم اعلام حریق بی سیم از امواج رادیویی برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند.
انواع سیستم اعلام حریق از نظر کاربرد
سیستم تشخیص حریق را از این نظر که قرار است در چه محیطی استفاده شود نیز دسته‌بندی می‌کنند. از لحاظ نوع کاربری این سیستم‌ها را می‌توان به دو نوع زیر تقسیم کرد:
- خانگی
- تجاری و صنعتی
سیستم تشخیص حریق خانگی
سیستم کشف حریق خانگی برای شناسایی و هشدار به ساکنان در مورد وقوع آتش سوزی یا وجود دود در ملک مسکونی طراحی شده است. این سیستم‌ها معمولا شامل دتکتورهای دود و حرارت هستند که در بخش‌های مختلف ساختمان نصب شده و در صورت تشخیص خطر، با به‌صدا درآوردن آژیر، افراد را مطلع می‌کنند. استفاده از این سیستم‌ها در خانه‌ها، آپارتمان‌ها یا ساختمان‌های تجاری و اداری کوچک رایج است.
سیستم تشخیص حریق صنعتی
سیستم‌های تشخیص حریق صنعتی برای ساختمان‌ها و تاسیسات بزرگ مانند کارخانه‌ها، انبارها و مجتمع‌های اداری طراحی شده است. این سیستم‌ها از تجهیزات پیشرفته‌تری نسبت به مدل خانگی بهره برده و همچنین دارای قابلیت یکپارچه‌سازی با دیگر سیستم‌های ایمنی از جمله اطفای حریق و سیستم‌های تهویه هستند.
استانداردها و الزامات قانونی
برای طراحی و اجرای سیستم‌های اعلام حریق، استانداردها و مقررات مختلفی وجود دارد که رعایت آن‌ها باعث اطمینان از عملکرد درست و ایمن سیستم میشود. این استانداردها دستورالعمل‌هایی برای طراحی، نصب، بهره‌برداری و نگهداری ارائه می‌دهند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- مقررات ملی ساختمان ایران (ویرایش ۱۳۹۵؛ مباحث ۳، ۱۳ و ۲۱): این مقررات مجموعه‌ای از ضوابط و الزامات فنی برای طراحی، اجرا و بهره‌برداری ایمن ساختمان‌هاست.
- استاندارد NFPA 72: این استاندارد نصب، آزمایش، بازرسی و نگهداری سیستم‌های تشخیص را تحت پوشش قرار می‌دهد. استاندارد NFPA مورد قبول مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران است.
- استاندارد UL 864: این استاندارد الزامات مربوط به واحدهای کنترل و لوازم جانبی سیستم‌های اعلام حریق، از جمله منابع تغذیه، اعلام‌کننده‌ها و دستگاه‌های آغازگر را فراهم می‌کند.
- استاندارد BS 5839: این استاندارد توصیه‌هایی را برای طراحی، نصب، راه‌اندازی و نگهداری سیستم‌های اعلام حریق در انگلستان ارائه می‌کند. استاندارد BS5839 نیز مورد قبول مبحث سوم مقررات ملی ساختمان ایران است.
- استاندارد EN 54: این استاندارد یک استاندارد اروپایی‌ست و جنبه‌های مختلف سیستم اعلام حریق مانند تجهیزات کنترل را پوشش می‌دهد.